Buurthuizen verdwijnen omdat gemeentes in marktwaarde denken

‘Samen’: dat woord zal in alle lokale politieke akkoorden weer volop staan. En terecht. Om het hart van onze democratie te helen, hebben we immers sterke gemeenschappen nodig. Maar: zonder ontmoeting geen gemeenschap. En laten nou juist ontmoetingsplekken onder druk staan.

Publieke plekken waar burgers ontspannen en op hun eigen voorwaarden aanhaken bij de publieke zaak, zijn essentieel. Ze vormen de humuslaag van onze democratie. Stadssocioloog Eric Klinenberg beschrijft in Palaces for the people wat je ziet en voelt gebeuren in buurthuizen en wijkgebouwen. Daar ontstaan gemeenschappen. En in sterke gemeenschappen zijn mensen gezonder, daalt criminaliteit, bloeit economie op en wordt tolerantie de norm.

Maar ontmoetingsplekken verdwijnen, meestal door vastgoedkeuzes van de gemeente.

Wat er mis gaat, zien we bij het Wijkpaleis in Rotterdam: een ondernemende ontmoetingsplek in de wijk Middelland, gemeenschapsversterkend in talloze opzichten. Het sloot een huur-koopovereenkomst met de gemeente. Drie jaar later, na een bijzonder succesvolle campagne (er werd meer dan 650.000 euro opgehaald uit de wijk!), loopt de koop toch vast. De flessenhals? De prijs van het gebouw is door de gemeente vastgesteld op basis van de marktwaarde.

Maximale marktwaarde

De huur- of verkoopopbrengst van gebouwen zijn inkomsten voor het ‘vastgoedbedrijf’ van de gemeente. De winst stroomt de algemene middelen in. De meeste gemeenten gaan uit van maximale marktwaarde van gebouwen. Als zo’n gebouw meer waard wordt, de prijs dus hoger ‘moet’ en bewoners of organisaties dat niet meer kunnen betalen, dichten gemeenten dat gat op de vastgoedbegroting met subsidie. Van de afdeling welzijn, bijvoorbeeld.

Ooit is dit systeem geïntroduceerd om transparanter te werken en ‘verkapte subsidie’ aan gebruikers van panden te voorkomen. Het leek geen nadelen te kennen, maar die zijn er wel degelijk.

Je hebt als bewoners namelijk subsidie nodig voor ontmoeting. En dat verkleint de ruimte om ‘zomaar’ iets te doen. Ook wordt de invloed van de gemeente op de gemeenschap groter, die moet de subsidie tenslotte verstrekken. Is dat democratisch wenselijk? Hoge huur belemmert kansen voor samenwerking en bereikbaarheid. Zo kan een jongerenwerker vanwege de kosten bijvoorbeeld geen spreekuur meer houden in het buurthuis.

Hoe stroomt het geld echt?

Het huidige systeem vertroebelt de blik van de volksvertegenwoordiging. Uit de jaarrekening lijkt het alsof vastgoed winst maakt en welzijn (steeds meer) geld kost. Maar hoe stroomt dat geld nu echt?

Transparantie over deze geldstromen is inmiddels ver te zoeken. Uit de vierkantemeterprijzen, rondstromende subsidie-euro’s, vastgoedexploitaties en interne verrekeningen kun je als volksvertegenwoordiger al lang niet meer aflezen welke projecten in welke panden wel en niet maatschappelijk welzijn opleveren.

Het kan anders, want het zijn politieke keuzes die bepalen hoe we maatschappelijk vastgoed waarderen: op maximale marktwaarde, of op maatschappelijke meerwaarde. Wij pleiten voor het laatste. Raadsleden, doe iets geks; doe iets ‘marktconforms’. Verlaag de vierkantemeterprijs! Dan hoeft er minder geld rondgepompt te worden en is er een plek zonder drempels om samen gemeenschap te bouwen.

Red onze ontmoetingsplekken

Deze keuze vraagt dat we de illusie loslaten dat je de waarden in welzijn eenvoudigweg kunt tellen in euro’s in een jaarrekening. Betere verantwoording is daarvoor nodig: kwalitatief, ter plekke, met indicatoren voor welzijn. Dat vraagt misschien om een complexere verantwoording, maar als die kwalitatief beter is, kan dat geen tegenargument zijn.

Samen met 150 maatschappelijke organisaties, bestuurders, actieve bewoners en andere betrokkenen doen wij een oproep aan alle nieuwe gemeentebesturen: red onze ontmoetingsplekken. Versterk onze gemeenschappen door maatschappelijke vastgoedprijzen te verlagen.