Het Right to Challenge

Het right to challenge of het recht om uit te dagen, geeft een bewonerscollectief dat ziet dat een dienst beter uitgevoerd kan worden en de capaciteit heeft om dat zelf te doen, de mogelijkheid om deze dienst over te nemen. Denk aan openbaar groen, zorg en welzijn, de bibliotheekdienst of werkgelegenheid. Dat zijn diensten waar mensen in wijken en buurten zich zorgen om maken en waar bewonerscollectieven aan bij willen dragen.

Bewoners zien vaak meer

Bewonerscollectieven zien vaak heel goed hoe het anders kan, hoe het beter kan. Juist omdat ze van dichtbij zien hoe het met de leefomgeving gaat; je buren, die persoon die elke dag bij het koffieuurtje is, of die vrijwilliger die de tijd neemt om de buurt een beetje beter maken. Een bewonerscollectief die diensten overneemt of ontwerpt, zet de mensen en de buurt centraal. Ze kijken verder dan de afvinklijstjes.

Bewoners werken efficiënter

Het gaat niet alleen om de effectiviteit van de diensten. Bewonerscollectieven weten lokaal diensten ook efficiënter aan te bieden. Onderzoek hier en in het buitenland wijst uit dat nu vaak de lokale problemen niet echt worden aangepakt, maar dat de symptomen worden bestreden. Dat is kostbaar, omdat je kunt verwachten dat je die symptomen moet blijven bestrijden.

Winst vloeit terug in de wijk

En als een bewonerscollectief de diensten zelf overneemt, betekent dat ook dat er veel meer geld in de wijkeconomie gestoken wordt. Als er al winst gemaakt wordt vloeit die terug in de wijk. Maar misschien nog wel belangrijker, een bewonerscollectief heeft een focus op lokale werkgelegenheid, dus banen die gecreëerd worden komen eerder bij lokale bewoners terecht. Zo blijft het geld langer circuleren in de wijk en stroomt het niet direct weg.

Twee types van het right to challenge

In grote lijnen zijn er twee types van het right to challenge. De eerste is het ontwerpen van diensten. Hierbij gaat het met name om het eerste doel, het verbeteren van de dienstverlening. De tweede is het daadwerkelijk overnemen van de dienstverlening, bijvoorbeeld aan de hand van een contract.

Ontwerpen dienstverlening

Niet elk bewonerscollectief wil of kan dienstverlening overnemen en als het voornaamste doel is om de dienstverlening te verbeteren kun je al een heel eind komen door bij het ontwerpen van de dienst, de kaders, de toetsing, en dergelijke aan de knoppen te zitten. De ervaring die gebruikers en bewoners dagelijks hebben, voedt dan direct de manier waarop de taken in de toekomst uitgevoerd worden.

Mocht een dienst uitbesteed worden, dan kun je kaders stellen aan hoe die gunning verloopt. Is er bijvoorbeeld de mogelijkheid om als kleine lokale organisatie mee te bieden, of is de contractgrootte een obstakel? Wat voor rol zouden bewoners moeten krijgen in de uitvoering, kunnen zij tijdens de uitvoering bijvoorbeeld nog bijsturen? Wordt er alleen naar de ‘prijs per unit’ gekeken, of naar de sociale waarde die gecreëerd wordt? Met dit type van het recht om uit te dagen is het dus zaak dat je als bewonerscollectief en gemeente gelijkwaardig en gezamenlijk de diensten vormgeeft.

Overnemen van diensten

Als je als bewonerscollectief ziet dat iets beter kan en je hebt de capaciteit om dat zelf te doen, dan moet er ook de mogelijkheid zijn om die dienst daadwerkelijk over te nemen van de gemeente. Het gaat dan om een betaalde opdracht, bijvoorbeeld middels een contract. Er wordt veel geëxperimenteerd met hoe dat er in de praktijk uit moet zien. Welke taken komen er wel of niet voor in aanmerking? Waar moet je aan voldoen om mee te mogen dingen naar zo’n contract? Kunnen bepaalde taken genomineerd worden, of nodigt de gemeente organisaties uit om zich op bepaalde taken in te schrijven?

Beleid en regelgeving

Gemeentes moeten bereid zijn om bewoners diensten te laten vormgeven en overnemen. Er is momenteel nog geen dwingende landelijke wetgeving die dit vereist van gemeenten. Er zijn op landelijk gebied wel aanknopingspunten. Zoals de Wet Maatschappelijke Ondersteuning, waarin het right to challenge als mogelijkheid wordt genoemd. Het meest concrete beleid komt uit die gemeenten, waar bewoners er specifiek om gevraagd hebben, en waar ambtenaren pionieren, raadsleden initiatief nemen of het college prioriteit geeft aan de samenwerking met bewoners. In sommige gevallen betekent dat een experiment met het ‘recht om uit te dagen’ en wordt het toepassing van het recht getest zoals in Rotterdam. In andere gevallen is beleid rondom het recht compleet doordacht zoals in Tilburg. Of ad hoc op basis van een vraag vanuit bewoners in Leeuwarden.

Buurtrechten versterken elkaar

De verschillende buurtrechten staan niet op zichzelf, ze versterken elkaar. Het right to challenge heeft pas kans van slagen als er waar nodig ook ondersteuning, geld om projectkosten te dekken en een open overheid met toegankelijke data beschikbaar zijn.

Gerelateerd