Eenzaamheid uitgelegd

Eenzaamheid staat volop in de belangstelling en is een maatschappelijk probleem. Een groot deel van de inwoners in ons land voelt zich wel eens eenzaam. Als je eenzaamheid wilt voorkomen of verminderen is het goed te weten wat eenzaamheid eigenlijk precies is. Welke types zijn er? En hoe kun je er mee omgaan?

Wat is eenzaamheid?

De formele omschrijving van eenzaamheid is ‘het subjectief ervaren van onplezierig of ontoelaatbaar gemis aan (kwaliteit van) bepaalde relaties’. Deze definitie heeft de volgende kernpunten:

• Subjectief. Eenzaamheid is altijd een beleving, een gevoel. Niet iedereen heeft dezelfde behoefte aan mensen om zich heen. Het gaat dus om het verschil tussen wat je wilt en wat je hebt.
• Onplezierig of ontoelaatbaar. Eenzaamheid is altijd iets negatiefs en dus iets anders dan ‘alleen zijn’, wat best fijn kan zijn. Maar er zit een groot verschil tussen ‘onplezierig’ en ‘ontoelaatbaar’. Dit geeft aan dat niet alle eenzaamheid even zwaar voelt.
• Kwaliteit versus kwantiteit. het gaat niet alleen om hoeveel mensen je kent (kwantiteit), maar ook om de aard en diepgang van de relatie.
• Bepaalde relaties. Heel belangrijk, de ene persoon is de andere niet. Eenzaamheid gaat om het gemis van een bepaald persoon of een bepaalde groep. Dat wil zeggen dat je best veel mensen kunt kennen en een goede relatie met hen kunt hebben. Maar als je toch die ene persoon of groep mist, kun je toch eenzaam zijn.

Typen eenzaamheid

We onderscheiden drie typen eenzaamheid:

Sociale eenzaamheid

Allereerst is er sociale eenzaamheid. Dat is het gemis van een grotere groep waarvan je deel uitmaakt. Het kan bijvoorbeeld gaan om een groep vrienden, buren of collega’s. Dit zijn veelal mensen om leuke dingen mee te ondernemen, die je het gevoel geven erbij te horen.

Emotionele eenzaamheid

Daarnaast is er emotionele eenzaamheid. Dit is het missen van een hechte, intieme band met één of meer personen. Meestal gaat het om de levenspartner, maar het kan bijvoorbeeld ook een broer, zus, vriend of ouder zijn. Beide typen eenzaamheid kunnen gelijktijdig optreden, maar ook los van elkaar.

Existentiële eenzaamheid

Een derde vorm van eenzaamheid die wordt benoemd is existentiële eenzaamheid. Anders dan bij sociale en emotionele eenzaamheid gaat het bij existentiële eenzaamheid niet om de relatie tussen de eenzame persoon en anderen. Het betreft een individueel gevoel van zingeving, het gevoel er toe te doen. Existentiële eenzaamheid wordt omschreven als een verloren en zwervend gevoel, geen eigen plek of rol in het leven kennen, een gevoel van zinloosheid.

Omgaan met eenzaamheid

Niet alle eenzaamheid is op te lossen. Eenzaamheid hoort in sommige gevallen simpelweg bij het leven. In andere gevallen kan eenzaamheid wel worden opgelost of verminderd. Als je iemand wilt helpen met zijn of haar eenzaamheid, is het van belang om te weten waar iemand behoefte aan heeft, zodat je daar gericht iets aan kan doen.

Bart in het voorbeeld hierboven is wellicht deels geholpen met een meer diepgaand contact met zijn vader of een andere vertrouwenspersoon en deels met een cursus sociale vaardigheden. Hoewel beiden het gemis van zijn moeder niet wegnemen. Jeanette in het voorbeeld hieronder is misschien geholpen met een ander netwerk van bijvoorbeeld vrienden of buren, maar dat is niet zeker. De sociale relaties met collega’s zijn anders dan die met buren of vrienden.

Risico op eenzaamheid

Ons sociale netwerk is voortdurend in beweging. Vriendschappen bloeden dood, nieuwe bloeien op. Relaties gaan uit, nieuwe liefdes dienen zich aan. Maar bij sommige mensen gaat de krimp van het netwerk sneller dan de groei. Zoals bij oudere mensen. Zij werken niet meer, gaan minder vaak de deur uit door fysieke problemen, naasten komen te overlijden en kinderen zijn het huis uit. Andere groepen lopen ook een veel groter risico op ernstige, langdurige eenzaamheid. Bijvoorbeeld werklozen, mensen met chronische gezondheidsproblemen, migranten en dak- en thuislozen. Dit soort eenzaamheid valt niet op te heffen door wat extra bijeenkomsten in een buurthuis of een praatje met een vrijwilliger.

Ga in gesprek

Het belangrijkste advies is om in gesprek te gaan over wat iemand belangrijk vindt en mist, zodat gericht gezocht kan worden naar iets dat daarop aansluit. Iedereen heeft een ander verhaal en dus iets anders nodig. Luisteren naar de ander is daarom heel belangrijk. Daarmee geef je de ander de ruimte om zijn verhaal te doen en leer je over wat de ander belangrijk vindt.

Meer weten?

Met meer kennis over eenzaamheid kun je eenzame mensen beter helpen. We geven hier een aantal voorbeelden van handige tips en naslagwerken over eenzaamheid.

• Het Ministerie van Volksgezondheid maakte de hand-out Signaleren van eenzaamheid over hoe je eenzaamheid herkent.
• Movisie geeft in de hand-out In gesprek over eenzaamheid tips over het bespreekbaar maken van eenzaamheid.
• Wil je meer weten over vormen, oorzaken en gevolgen van eenzaamheid of over mogelijke interventies? Lees dan het dossier Wat werkt bij de aanpak van eenzaamheid van Movisie.

Gerelateerd