Lokale politiek en besluitvorming

Jouw bewonersinitiatief is op veel vlakken afhankelijk van de gemeente en plaatselijke politiek. Op het moment dat je een relatie moet opbouwen met de lokale politiek is het zinvol om dat systematisch aan te pakken. Maar dan moet je wel weten hoe het systeem in elkaar steekt.

Wie is wie

Je wilt natuurlijk in de eerste plaats weten wie je moet benaderen en in welke volgorde. Begin je bij een ambtenaar of juist bij de wethouder? Eigenlijk hangt dat volledig af van de gemeenten en van het doel waarmee je de gemeente benadert. Vaak is het gebruikelijk om te starten bij een ambtenaar en pas daarna de wethouder of eventueel een raadslid te benaderen.

Partij kiezen

Je moet ook weten tot welke partij(en) je je het beste kunt richten. De websites van lokale partijen geven vaak veel weg over hun standpunten. Maar dat is niet het enige waar je rekening mee moet houden. Een partij die het met je eens is, heeft niet altijd de meeste invloed. Bovendien kan het zo zijn dat een politieke partij die het met jou eens is dat openbaar partijpolitiek inkleurt. Het gevolg kan zijn dat andere partijen dan afstand van je nemen. Vaak is het daarom handig om te beginnen bij het benaderen van de partijen met de meeste macht. Hou er rekening mee dat veel kleine partijen samen ook een meerderheid aan zetels kunnen vertegenwoordigen.

Politieke situatie in kaart

Het is belangrijk dat je zicht hebt op twee afzonderlijke niveaus binnen de gemeente: de lokale politieke situatie en de ambtelijke situatie. De volgende vragen helpen je de politieke situatie in kaart te brengen:

• Welk standpunt hebben partijen over het onderwerp?
• Welke partijen steunen het college van Burgemeester en Wethouders?
• Hoe sterk is de oppositie in de gemeenteraad?
• Wat is het standpunt van de oppositie? Onderzoek op welke manier vergelijkbare zaken zijn besproken in de gemeente en welke afdelingen en commissies daarbij zijn betrokken.
• Hoe vindt besluitvorming plaats binnen de verschillende raadsfracties?
• Wie is de woordvoerder is van iedere partij over dit onderwerp?
• Wie adviseert vanuit de raadscommissie over dit onderwerp?
• Is het  onderwerp onderdeel van een politieke strijd tussen oppositie en coalitie?

Ambtelijke situatie in kaart

Breng ook in kaart hoe er op ambtelijk niveau met het onderwerp wordt omgegaan aan de hand van de volgende vragen:

• Via welke stappen vindt de besluitvorming plaats over het onderwerp?
• Welke wethouder gaat over het onderwerp? Heeft hij of zij zich al eens uitgelaten over het onderwerp?
• In welke raadscommissie of -commissies wordt het onderwerp behandeld? Is deze openbaar? Heb je als burger spreekrecht?
• Wie is de adviserende ambtenaar? Wie is zijn directe chef? En wie is het hoofd van de afdeling?

Politieke besluitvorming

De meeste politiek wordt bedreven in het kader van de lokale besluitvormingsorganisatie. Politieke invloed uitoefenen is bijna niet los te zien van dit systeem. Er zijn 5 besluitvormingssystemen. We beschrijven hier uit welke elementen het politieke besluitvormingssysteem bestaat:

• Verkiezingsprogramma’s. In de verkiezingstijd worden deze gepubliceerd. Voordat het programma klaar is, is ze vaak bespreekbaar, zowel intern als met externe organisaties. Maak daar gebruik van.
• Programma’s van samenwerking. Hierin zijn de afspraken vastgelegd tussen de verschillende partijen die het college vormen. Onderwerpen die bij meer fracties in het programma staan, hebben een grotere kans om opgenomen te worden in een programma van samenwerking en dus meer kans om uiteindelijk gerealiseerd te worden.
• Oppositie. Deze staat vaak buitenspel in de besluitvorming, maar zoekt wel handvatten om zich duidelijk te profileren naar de bevolking voor een volgende verkiezing. Wanneer het college bepaalde standpunten inneemt, is het soms mogelijk om die via de oppositie weer op de agenda te krijgen. Vaak is het beter om via de coalitiepartijen je belangen naar voren te brengen, maar soms kan dat via de oppositie tot een beter resultaat leiden. Politieke voorkeuren van bestuursleden van de eigen organisatie moeten daarbij wel eens aan de kant gezet worden.
• Fracties van politieke partijen. Met eventueel fractiecommissies, fractiebestuur en fractievoorzitter. Deze vormen de bestuurlijke organisatie van de partij in de gemeenteraad. Hier worden de politieke afwegingen gemaakt over de standpunten die men inneemt bij belangrijke beslissingen. Als je raadsleden persoonlijk kent of wil aanspreken, moet je afwegen met wie je het beste een afspraak kan maken.
• Afdelingsbestuur. Dit is het bestuur van de partij en heeft weinig directe politieke invloed. De indirecte politieke invloed bestaat eruit dat zij een belangrijke inbreng hebben bij de kandidatuur van gemeenteraadsleden en het samenstellen van het verkiezingsprogramma.
• Ledenvergadering. Dit is bij veel partijen het orgaan waar uiteindelijk het afdelingsbestuur verantwoording aan moet afleggen, waar de kandidatenlijst voor de gemeenteraadsverkiezing wordt vastgesteld en waar het verkiezingsprogramma wordt vastgesteld.

Bestuurlijke besluitvorming

Het bestuurlijke besluitvormingssysteem bestaat uit de volgende onderdelen:

• Burgemeester. In het college heeft de burgemeester stemrecht, in de raad niet. Daar is hij alleen voorzitter van de vergadering. In kleine gemeenten heeft de burgemeester vaak één of meer (politieke) portefeuilles. In grote gemeenten heeft hij vaak een sterke organisatorische en representatieve functie.
• Gemeenteraad. De gemeenteraad is het hoogste bestuursorgaan. Een aantal zaken die bij wet geregeld zijn, vallen buiten de bevoegdheid van de raad en sommige zaken (bijvoorbeeld personeelszaken) zijn gedelegeerd naar het college. De raad neemt de formele besluiten over zaken die in de gemeente geregeld worden. In de raadsvergaderingen wordt in feite alleen het politieke spel gevoerd, maar de besluiten zijn allemaal al besproken in de commissievergaderingen en daar zijn de standpunten al bepaald. De voorstellen worden door het college in de raad gebracht en kunnen daarna pas uitgevoerd worden. Als je invloed wilt uitoefenen op standpunten, dan moet je dat doen vóórdat de zaken in de raad komen.
• College van Burgemeester en Wethouders. Wethouders hebben de taken onderling verdeeld (portefeuilles). Formeel neemt het college besluiten. In de praktijk nemen betreffende wethouders over minder belangrijke zaken zelfstandig een beslissing. Probeer er daarom achter te komen hoe belangrijk een zaak is en dus hoe het besluit genomen wordt. De invloed van elke wethouder is daarbij niet even groot. Al met al is de portefeuillehouder binnen het politieke systeem de belangrijke schakel. Als die tegen is, wordt het heel moeilijk. Als die vóór is, heb je al veel gewonnen.
• Raadscommissies. Raadscommissies zijn commissies van advies en bijstand van het college van Burgemeester en Wethouders. Zij moeten adviezen uitbrengen over voorstellen die het college aan de raad wil doen. Raadscommissies zijn niet verplicht, maar langzamerhand wel gebruikelijk geworden. Er zijn commissies die alleen bestaan uit raadsleden en er zijn er waar raadsleden én burgers in zitten. De raadscommissie is om meerdere redenen heel belangrijk. Als ze openbaar vergaderen – ook dat is niet verplicht – dan is de commissievergadering het moment waarop voor het eerst publiek over een bepaalde zaak wordt gesproken. De raadscommissie is na de portefeuillehouder de belangrijkste plek om invloed uit te oefenen. Bovendien kan een commissie in de rondvraag problemen aan de orde stellen die niet op de agenda staan. In een groot aantal gevallen is het gebruikelijk dat niet-raadsleden spreektijd aan kunnen vragen over een onderwerp dat op de agenda staat.

Ambtelijke besluitvorming

Het ambtelijk apparaat staat in dienst van het college van Burgemeester en Wethouders en van de gemeenteraad en heeft een grote machtspositie binnen de gemeente. Wethouders komen en gaan, maar ambtenaren blijven. Daardoor zijn zij inhoudelijk veel beter ingevoerd dan hun wethouders. Dit geeft het ambtelijk apparaat macht. Een goede relatie met ambtenaren kan daardoor veel bijdragen aan het bereiken van je doel. Zorg dat er meerdere bestuursleden betrokken zijn in die relatie, zodat bij bestuurswisseling niet plotseling al je contacten wegvallen.

Adviessysteem

Er zijn talloze adviescommissies. Sommige zijn wettelijk voorgeschreven – zoals een welstandscommissie – sommige heeft de gemeente op eigen initiatief geïnstalleerd. Twee vragen zijn van belang als je iets van de gemeente wilt: is er een adviescommissie voor mijn zaak? En zo ja, wat is de status van die commissie? Zijn hun adviezen bindend of zijn ze alleen mening vormend?

Invloedsysteem

Het invloedsysteem bestaat uit personen of groepen die niet formele, maar feitelijk wel grote invloed uitoefenen op de besluiten van overheidsorganen. Zo heeft Philips bijvoorbeeld veel invloed in Eindhoven en een andere grote speler bijvoorbeeld in jouw gemeente. Vaak zijn de verbanden niet heel duidelijk en is het een hele kunst om te achterhalen hoe de beïnvloedingslijnen precies liggen. Ontmoeten mensen elkaar bij het golfen of in de volkstuin, zijn het vroegere studiegenoten of kunnen ze elkaar niet luchten of zien? Deze kanalen en patronen zijn vaak moeilijk zichtbaar zijn, maar als je er zicht op hebt, gebruik het in je voordeel.

Gerelateerd